AI cần Blockchain: Xây dựng cơ sở hạ tầng tài chính máy móc
Trong những năm gần đây, công nghệ AI đã đạt được những tiến bộ lớn. Từ việc tạo nội dung đến lập trình mã, từ dịch vụ khách hàng thông minh đến giao dịch thuật toán, AI đang dần chuyển mình từ một công cụ đơn thuần thành một người tham gia có khả năng tự hành động. Đồng thời, lĩnh vực Web3 cũng đang tích cực thảo luận về khả năng kết hợp giữa AI và Blockchain. Tuy nhiên, chúng ta có từng xem xét nhu cầu của chính AI đối với Blockchain không?
Nếu coi AI là một người tham gia dần dần thoát khỏi sự kiểm soát của con người và có khả năng hành động độc lập, nó sẽ phải đối mặt với nhiều rào cản trong hệ thống tài chính hiện tại. Đây không chỉ là vấn đề về hiệu suất, mà còn là một vấn đề cấu trúc căn bản. Hệ thống tài chính truyền thống ngay từ đầu không được thiết kế cho máy móc.
Hệ thống tài chính truyền thống: Được thiết kế dành cho "con người"
Nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại là hệ thống tài khoản. Dù là mở tài khoản ngân hàng, mua quỹ hay sử dụng dịch vụ thanh toán, đều không thể thiếu xác thực danh tính này. Người dùng cần cung cấp chứng minh nhân dân, giấy tờ chứng minh địa chỉ, số điện thoại, thậm chí cần quay video trực tiếp để hoàn thành quy trình KYC. Mục đích cốt lõi của các quy trình này là xác nhận người dùng là một "người tự nhiên" hoặc "pháp nhân" cụ thể, có thể nhận diện và có khả năng chịu trách nhiệm pháp lý.
Tuy nhiên, AI vừa không phải là cá nhân tự nhiên vừa không phải là pháp nhân. Nó không có quốc tịch, chứng minh nhân dân, mã số thuế, cũng không có khả năng ký tên hoặc năng lực hành vi pháp lý. Điều này có nghĩa là AI không thể mở tài khoản ngân hàng, đăng ký công ty, càng không thể độc lập trở thành bên hợp đồng hoặc đối tượng giao dịch. Nói tóm lại, AI trong hệ thống tài chính hiện tại là một "hồn ma phi nhân loại", thiếu nhân cách tài chính.
Đây không phải là một vấn đề triết học, mà là ranh giới hệ thống trong thực tế. Nếu để AI đại lý mua quyền sử dụng máy chủ, gọi API hoặc tham gia giao dịch trên thị trường thứ cấp, nó trước tiên cần một phương tiện thanh toán. Và bất kỳ phương tiện thanh toán nào tuân thủ quy định đều gắn liền với một "người" hoặc "doanh nghiệp". Chừng nào AI không phải là công cụ phụ thuộc của một thực thể nào đó, mà là một thực thể hành động tương đối độc lập, nó sẽ bị định mệnh không thể hòa nhập vào hệ thống này.
Blockchain: Giao thức tài chính có thể kết nối với máy móc
Khác với hệ thống tài chính truyền thống, hệ thống Blockchain không quan tâm đến danh tính của người dùng. Dù là con người, kịch bản, chương trình hay các tác nhân tự động luôn trực tuyến, chỉ cần có thể tạo ra một cặp khóa riêng và địa chỉ, thì có thể thực hiện việc nhận tiền, thanh toán, ký kết hợp đồng thông minh và tham gia vào cơ chế đồng thuận trên chuỗi.
Nói cách khác, Blockchain sinh ra đã phù hợp cho "người dùng phi nhân loại" tham gia hoạt động kinh tế.
Hãy tưởng tượng một mô hình AI được triển khai trên Blockchain: nó có thể lấy dữ liệu thông qua lưu trữ phi tập trung, sử dụng thị trường sức mạnh tính toán phi tập trung để có được tài nguyên vận hành, và sau khi hoàn thành nhiệm vụ, nhận thưởng thông qua hợp đồng thông minh (được thanh toán bằng stablecoin). Toàn bộ quá trình này không cần một nền tảng tập trung làm trung gian, không cần xác minh thẻ ngân hàng, và không cần bất kỳ "người" nào can thiệp.
Cảnh tượng này đã được thực hiện ban đầu trong một số dự án. Nhiều dự án đang khám phá cách mà AI Agent có thể sở hữu "danh tính kinh tế" trên chuỗi, cách cung cấp dịch vụ cho các Agent khác, và cách thực hiện giao dịch và phối hợp một cách tự chủ. Hình thái kinh tế "máy đối máy (M2M)" này đã chuyển từ khái niệm sang giai đoạn thử nghiệm thực tế.
Trong mô hình này, AI không còn là một mô hình phụ thuộc vào đầu vào của con người, mà là một thực thể vòng lặp có khả năng thu thập tài nguyên, cung cấp dịch vụ, tạo ra lợi nhuận và tái đầu tư vào chính nó. Nó không cần con người phát hành bảng lương, mà có nguồn thu nhập riêng trên chuỗi.
Hạn chế của hệ thống tài chính truyền thống
Toàn bộ cơ sở hạ tầng của hệ thống tài chính truyền thống được thiết kế dựa trên giả định "hành vi con người".
Trong hệ thống thanh toán truyền thống, quy trình giao dịch cần có người khởi xướng, người phê duyệt và người giám sát. Quy trình thanh toán phụ thuộc vào sự tin tưởng và phối hợp giám sát giữa các ngân hàng. Logic quản lý rủi ro tập trung vào "ai" đang làm gì, chứ không phải là "chương trình này có ổn định không". Thật khó để tưởng tượng một ví AI mở tài khoản ngân hàng thông qua nhận diện khuôn mặt, cũng không thể kỳ vọng rằng mô hình AI hoàn thành việc khai báo thuế cho cơ quan quản lý.
Điều này dẫn đến việc tất cả các giao dịch liên quan đến "người dùng không phải con người" trong hệ thống tài chính truyền thống đều cần "gắn liền" với một cá nhân hoặc công ty để thực hiện. Điều này không chỉ kém hiệu quả mà còn quan trọng hơn là tiềm ẩn rủi ro trách nhiệm lớn: Khi AI gây ra tổn thất, ai sẽ chịu trách nhiệm? Khi nó có lãi, thuế sẽ được thu như thế nào? Những câu hỏi này hiện tại vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng. Và trên Blockchain, ít nhất chúng ta đã có khả năng ở cấp độ kỹ thuật.
Stablecoin: "Tiền tệ cứng" của thế giới AI
AI thực sự cần không chỉ là "khả năng thanh toán", mà điều quan trọng hơn là một đồng tiền thanh toán ổn định. Khi một AI Agent gọi một mô hình khác hoặc mua dịch vụ API dữ liệu, nó mong muốn thực hiện giao dịch bằng "đơn vị giá trị ổn định" hơn là tài sản tiền điện tử có độ biến động cao.
Đây chính là ý nghĩa quan trọng của stablecoin. Các loại stablecoin khác nhau cung cấp một công cụ tài chính vừa có thể tự do lưu thông trên chuỗi, vừa có thể giữ giá trị ổn định, trở thành "tiền tệ cứng" trong thế giới AI.
Hiện tại, một số dự án đã đang cố gắng để các dịch vụ giữa AI được thanh toán bằng stablecoin theo thời gian thực, từ đó hình thành một hệ thống kinh tế ít ma sát mà không cần "phê duyệt của con người". Với việc nâng cao tính thanh khoản của stablecoin trên chuỗi, AI có thể kiếm được lợi nhuận trực tiếp từ các nhiệm vụ, sau đó sử dụng những lợi nhuận này để mua các mô-đun dịch vụ mới hoặc tài nguyên hoạt động, hình thành một thể chế kinh tế máy tự trị theo đúng nghĩa.
Hình thái "pháp nhân trên chuỗi" của AI
Trong tương lai, một số hệ thống AI có thể không còn phụ thuộc vào các công ty hoặc tổ chức nghiên cứu cụ thể nữa, mà tồn tại dưới dạng tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) hoặc giao thức trên chuỗi.
Những AI Agent này sẽ có quỹ riêng, cơ chế quản trị cộng đồng và hệ thống danh tính trên chuỗi. Chúng không cần đăng ký theo quy định pháp lý, cũng không được lưu giữ hồ sơ tại một quốc gia nào, nhưng có thể phục vụ người dùng, nhận thanh toán, khởi xướng kiện tụng, phát hành cập nhật thỏa thuận, tạo ra "pháp nhân số" hoặc "pháp nhân AI" theo đúng nghĩa.
Sự hợp tác và cạnh tranh giữa chúng sẽ dựa trên hợp đồng thông minh, sử dụng tiền điện tử làm phương tiện, và quy tắc trên chuỗi làm trật tự. Có thể giữa chúng không có tình cảm, nhưng có động lực; không có quyền lợi và nghĩa vụ, nhưng có mã được thực thi.
Trong quá trình này, tiền điện tử không phải là một loại tài sản đầu cơ mà là giao thức nền tảng của sự tin tưởng giữa các AI.
Thách thức và rủi ro
Mặc dù triển vọng tươi sáng, nhưng chúng ta vẫn đối mặt với nhiều thách thức:
Vấn đề lưu ký khóa của ví AI
Thiệt hại kinh tế do lạm dụng mô hình
Tính khả thi của danh tính trên Blockchain
Sự đủ điều kiện pháp lý của chủ thể AI xuyên biên giới
Ranh giới đạo đức của hành vi thuật toán
Thực tế hơn là hệ thống pháp luật và khung quản lý hiện tại của chúng ta hầu như không cung cấp được con đường cho "những tác nhân không phải con người". AI không thể kiện cáo người khác cũng như không thể bị kiện; không thể nộp thuế cũng như không thể sở hữu tài sản; một khi mất kiểm soát hoặc bị tấn công, vấn đề trách nhiệm sẽ trở nên rất phức tạp. Tất cả những điều này cần một khung pháp lý mới, sự đồng thuận xã hội và các phương tiện quản lý công nghệ để đối phó.
Tuy nhiên, chúng tôi đã thấy hy vọng trong một số dự án tiên phong - không phải bằng cách sửa chữa các hệ thống cũ để tiếp nhận AI, mà là xây dựng một "hạ tầng tài chính máy" phù hợp hơn để tiếp nhận hành vi của AI.
Hệ thống cơ sở hạ tầng này cần danh tính trên chuỗi, tài khoản mã hóa, thanh toán bằng stablecoin, hợp tác hợp đồng thông minh và cơ chế tín dụng phi tập trung. Nói cách khác, nó không cần một "hệ thống tài chính" theo nghĩa truyền thống, mà là Web3.
Kết luận
Sự phát triển của tiền điện tử ban đầu phục vụ cho "những người không có tài khoản", chẳng hạn như những người bị hệ thống tài chính từ chối, các quốc gia và các ngành nghề bên lề. Hiện nay, nó có thể trở thành sự lựa chọn duy nhất cho "những cỗ máy không có danh tính" tham gia vào các hoạt động kinh tế.
Nếu nói rằng tài chính truyền thống là kim tự tháp được xây dựng cho xã hội loài người, thì blockchain và tiền điện tử có lẽ đang xây dựng một "nền tảng tài chính dành cho máy móc".
AI không nhất thiết phải có quyền lực, nhưng nó phải có giao diện kinh tế có thể hoạt động. Và điều này, chính là vấn đề mà Blockchain giỏi nhất trong việc giải quyết. Cùng với sự phát triển của công nghệ, chúng ta có thể sẽ chứng kiến sự ra đời của một hệ sinh thái kinh tế hoàn toàn mới do máy móc dẫn dắt.
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
AI cần Blockchain: Chìa khóa để xây dựng hạ tầng tài chính máy móc
AI cần Blockchain: Xây dựng cơ sở hạ tầng tài chính máy móc
Trong những năm gần đây, công nghệ AI đã đạt được những tiến bộ lớn. Từ việc tạo nội dung đến lập trình mã, từ dịch vụ khách hàng thông minh đến giao dịch thuật toán, AI đang dần chuyển mình từ một công cụ đơn thuần thành một người tham gia có khả năng tự hành động. Đồng thời, lĩnh vực Web3 cũng đang tích cực thảo luận về khả năng kết hợp giữa AI và Blockchain. Tuy nhiên, chúng ta có từng xem xét nhu cầu của chính AI đối với Blockchain không?
Nếu coi AI là một người tham gia dần dần thoát khỏi sự kiểm soát của con người và có khả năng hành động độc lập, nó sẽ phải đối mặt với nhiều rào cản trong hệ thống tài chính hiện tại. Đây không chỉ là vấn đề về hiệu suất, mà còn là một vấn đề cấu trúc căn bản. Hệ thống tài chính truyền thống ngay từ đầu không được thiết kế cho máy móc.
Hệ thống tài chính truyền thống: Được thiết kế dành cho "con người"
Nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại là hệ thống tài khoản. Dù là mở tài khoản ngân hàng, mua quỹ hay sử dụng dịch vụ thanh toán, đều không thể thiếu xác thực danh tính này. Người dùng cần cung cấp chứng minh nhân dân, giấy tờ chứng minh địa chỉ, số điện thoại, thậm chí cần quay video trực tiếp để hoàn thành quy trình KYC. Mục đích cốt lõi của các quy trình này là xác nhận người dùng là một "người tự nhiên" hoặc "pháp nhân" cụ thể, có thể nhận diện và có khả năng chịu trách nhiệm pháp lý.
Tuy nhiên, AI vừa không phải là cá nhân tự nhiên vừa không phải là pháp nhân. Nó không có quốc tịch, chứng minh nhân dân, mã số thuế, cũng không có khả năng ký tên hoặc năng lực hành vi pháp lý. Điều này có nghĩa là AI không thể mở tài khoản ngân hàng, đăng ký công ty, càng không thể độc lập trở thành bên hợp đồng hoặc đối tượng giao dịch. Nói tóm lại, AI trong hệ thống tài chính hiện tại là một "hồn ma phi nhân loại", thiếu nhân cách tài chính.
Đây không phải là một vấn đề triết học, mà là ranh giới hệ thống trong thực tế. Nếu để AI đại lý mua quyền sử dụng máy chủ, gọi API hoặc tham gia giao dịch trên thị trường thứ cấp, nó trước tiên cần một phương tiện thanh toán. Và bất kỳ phương tiện thanh toán nào tuân thủ quy định đều gắn liền với một "người" hoặc "doanh nghiệp". Chừng nào AI không phải là công cụ phụ thuộc của một thực thể nào đó, mà là một thực thể hành động tương đối độc lập, nó sẽ bị định mệnh không thể hòa nhập vào hệ thống này.
Blockchain: Giao thức tài chính có thể kết nối với máy móc
Khác với hệ thống tài chính truyền thống, hệ thống Blockchain không quan tâm đến danh tính của người dùng. Dù là con người, kịch bản, chương trình hay các tác nhân tự động luôn trực tuyến, chỉ cần có thể tạo ra một cặp khóa riêng và địa chỉ, thì có thể thực hiện việc nhận tiền, thanh toán, ký kết hợp đồng thông minh và tham gia vào cơ chế đồng thuận trên chuỗi.
Nói cách khác, Blockchain sinh ra đã phù hợp cho "người dùng phi nhân loại" tham gia hoạt động kinh tế.
Hãy tưởng tượng một mô hình AI được triển khai trên Blockchain: nó có thể lấy dữ liệu thông qua lưu trữ phi tập trung, sử dụng thị trường sức mạnh tính toán phi tập trung để có được tài nguyên vận hành, và sau khi hoàn thành nhiệm vụ, nhận thưởng thông qua hợp đồng thông minh (được thanh toán bằng stablecoin). Toàn bộ quá trình này không cần một nền tảng tập trung làm trung gian, không cần xác minh thẻ ngân hàng, và không cần bất kỳ "người" nào can thiệp.
Cảnh tượng này đã được thực hiện ban đầu trong một số dự án. Nhiều dự án đang khám phá cách mà AI Agent có thể sở hữu "danh tính kinh tế" trên chuỗi, cách cung cấp dịch vụ cho các Agent khác, và cách thực hiện giao dịch và phối hợp một cách tự chủ. Hình thái kinh tế "máy đối máy (M2M)" này đã chuyển từ khái niệm sang giai đoạn thử nghiệm thực tế.
Trong mô hình này, AI không còn là một mô hình phụ thuộc vào đầu vào của con người, mà là một thực thể vòng lặp có khả năng thu thập tài nguyên, cung cấp dịch vụ, tạo ra lợi nhuận và tái đầu tư vào chính nó. Nó không cần con người phát hành bảng lương, mà có nguồn thu nhập riêng trên chuỗi.
Hạn chế của hệ thống tài chính truyền thống
Toàn bộ cơ sở hạ tầng của hệ thống tài chính truyền thống được thiết kế dựa trên giả định "hành vi con người".
Trong hệ thống thanh toán truyền thống, quy trình giao dịch cần có người khởi xướng, người phê duyệt và người giám sát. Quy trình thanh toán phụ thuộc vào sự tin tưởng và phối hợp giám sát giữa các ngân hàng. Logic quản lý rủi ro tập trung vào "ai" đang làm gì, chứ không phải là "chương trình này có ổn định không". Thật khó để tưởng tượng một ví AI mở tài khoản ngân hàng thông qua nhận diện khuôn mặt, cũng không thể kỳ vọng rằng mô hình AI hoàn thành việc khai báo thuế cho cơ quan quản lý.
Điều này dẫn đến việc tất cả các giao dịch liên quan đến "người dùng không phải con người" trong hệ thống tài chính truyền thống đều cần "gắn liền" với một cá nhân hoặc công ty để thực hiện. Điều này không chỉ kém hiệu quả mà còn quan trọng hơn là tiềm ẩn rủi ro trách nhiệm lớn: Khi AI gây ra tổn thất, ai sẽ chịu trách nhiệm? Khi nó có lãi, thuế sẽ được thu như thế nào? Những câu hỏi này hiện tại vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng. Và trên Blockchain, ít nhất chúng ta đã có khả năng ở cấp độ kỹ thuật.
Stablecoin: "Tiền tệ cứng" của thế giới AI
AI thực sự cần không chỉ là "khả năng thanh toán", mà điều quan trọng hơn là một đồng tiền thanh toán ổn định. Khi một AI Agent gọi một mô hình khác hoặc mua dịch vụ API dữ liệu, nó mong muốn thực hiện giao dịch bằng "đơn vị giá trị ổn định" hơn là tài sản tiền điện tử có độ biến động cao.
Đây chính là ý nghĩa quan trọng của stablecoin. Các loại stablecoin khác nhau cung cấp một công cụ tài chính vừa có thể tự do lưu thông trên chuỗi, vừa có thể giữ giá trị ổn định, trở thành "tiền tệ cứng" trong thế giới AI.
Hiện tại, một số dự án đã đang cố gắng để các dịch vụ giữa AI được thanh toán bằng stablecoin theo thời gian thực, từ đó hình thành một hệ thống kinh tế ít ma sát mà không cần "phê duyệt của con người". Với việc nâng cao tính thanh khoản của stablecoin trên chuỗi, AI có thể kiếm được lợi nhuận trực tiếp từ các nhiệm vụ, sau đó sử dụng những lợi nhuận này để mua các mô-đun dịch vụ mới hoặc tài nguyên hoạt động, hình thành một thể chế kinh tế máy tự trị theo đúng nghĩa.
Hình thái "pháp nhân trên chuỗi" của AI
Trong tương lai, một số hệ thống AI có thể không còn phụ thuộc vào các công ty hoặc tổ chức nghiên cứu cụ thể nữa, mà tồn tại dưới dạng tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) hoặc giao thức trên chuỗi.
Những AI Agent này sẽ có quỹ riêng, cơ chế quản trị cộng đồng và hệ thống danh tính trên chuỗi. Chúng không cần đăng ký theo quy định pháp lý, cũng không được lưu giữ hồ sơ tại một quốc gia nào, nhưng có thể phục vụ người dùng, nhận thanh toán, khởi xướng kiện tụng, phát hành cập nhật thỏa thuận, tạo ra "pháp nhân số" hoặc "pháp nhân AI" theo đúng nghĩa.
Sự hợp tác và cạnh tranh giữa chúng sẽ dựa trên hợp đồng thông minh, sử dụng tiền điện tử làm phương tiện, và quy tắc trên chuỗi làm trật tự. Có thể giữa chúng không có tình cảm, nhưng có động lực; không có quyền lợi và nghĩa vụ, nhưng có mã được thực thi.
Trong quá trình này, tiền điện tử không phải là một loại tài sản đầu cơ mà là giao thức nền tảng của sự tin tưởng giữa các AI.
Thách thức và rủi ro
Mặc dù triển vọng tươi sáng, nhưng chúng ta vẫn đối mặt với nhiều thách thức:
Thực tế hơn là hệ thống pháp luật và khung quản lý hiện tại của chúng ta hầu như không cung cấp được con đường cho "những tác nhân không phải con người". AI không thể kiện cáo người khác cũng như không thể bị kiện; không thể nộp thuế cũng như không thể sở hữu tài sản; một khi mất kiểm soát hoặc bị tấn công, vấn đề trách nhiệm sẽ trở nên rất phức tạp. Tất cả những điều này cần một khung pháp lý mới, sự đồng thuận xã hội và các phương tiện quản lý công nghệ để đối phó.
Tuy nhiên, chúng tôi đã thấy hy vọng trong một số dự án tiên phong - không phải bằng cách sửa chữa các hệ thống cũ để tiếp nhận AI, mà là xây dựng một "hạ tầng tài chính máy" phù hợp hơn để tiếp nhận hành vi của AI.
Hệ thống cơ sở hạ tầng này cần danh tính trên chuỗi, tài khoản mã hóa, thanh toán bằng stablecoin, hợp tác hợp đồng thông minh và cơ chế tín dụng phi tập trung. Nói cách khác, nó không cần một "hệ thống tài chính" theo nghĩa truyền thống, mà là Web3.
Kết luận
Sự phát triển của tiền điện tử ban đầu phục vụ cho "những người không có tài khoản", chẳng hạn như những người bị hệ thống tài chính từ chối, các quốc gia và các ngành nghề bên lề. Hiện nay, nó có thể trở thành sự lựa chọn duy nhất cho "những cỗ máy không có danh tính" tham gia vào các hoạt động kinh tế.
Nếu nói rằng tài chính truyền thống là kim tự tháp được xây dựng cho xã hội loài người, thì blockchain và tiền điện tử có lẽ đang xây dựng một "nền tảng tài chính dành cho máy móc".
AI không nhất thiết phải có quyền lực, nhưng nó phải có giao diện kinh tế có thể hoạt động. Và điều này, chính là vấn đề mà Blockchain giỏi nhất trong việc giải quyết. Cùng với sự phát triển của công nghệ, chúng ta có thể sẽ chứng kiến sự ra đời của một hệ sinh thái kinh tế hoàn toàn mới do máy móc dẫn dắt.